पहिरोमा मुण्डिएको बस्ति

सुमन लुइटेल

घोर्मू रसुवा 

"मुलुकमा प्रकोपका क्षेत्रमा काम गर्ने दर्जनौ राष्ट्रिय र अन्र्तराष्ट्रिय स्तरका संघ सस्था रहेका छन् । यीनिहरुले बर्षेनी प्रकोपका विरुद्धमा ठूलो धनराशी खर्च गरिरहेका छन् । तर घोर्मूका यी मानिसहरुको घाउमा मलम लगाउने काम कतैबाट पनि हुन सकेको छैन ।"

मिलेको बस्ति चिटिक्क परेका घर मेहनत र श्रममा रमाउने मानिसहरु घोर्मु गाउँका विशेषता हुन् । पाहाडको मध्य भागमा रहेको यो गाउँ टाढाबाट हेर्दा निकै सुन्दर र आर्कषक देखिन्छ । बाहिरबाट हेर्दा गाउँ जति सुन्दर देखिन्छ यसभित्र लुकेको पिडा भने विछट्टै काहाली लाग्दो र बेदनाले भरिएको छ । यो सुन्दर वस्ति कतिखेर समसानमा परिणत हुने हो यसको कुनै निस्चितता छैन् । गाउँको सिरान देखि दुवै तिर चिरिएर विसाल पहिरो निस्किएका छन् । यी पहिरोले यो बस्तिको सुन्दरतालाई फिका बनाइदिएका छन । रसुवा जिल्लाको यसा्र गाविस-९ मा रहेको यो बस्तिमा एक बर्ष अघि सम्म पहिरोको कुनै त्रास थिएन् । प्रकोप के हो र कस्तो हुन्छ यी निरक्षर र निमुखा मानिसहरु यसबाट अनभिज्ञ थिए । बास्तबमै उनीहरुको लागि यो शब्द विल्कुलै नयाँ थियो । तर विगत एक बर्ष अघि देखि यहाँका मानिसहरु प्रकोपसँग दिनहु पैठेजोरी खेलिरहेका छन् । अहिले िसंगै गाउँ पहिरोको चपेटामा परेको छ । पहिरोको जोखिमलाई हेर्दा यो वस्तिलाई तल्काल सुरक्षित स्थानमा सारिनु पर्ने हो । तर यसमा अहिलेसम्म कसैको पनि ध्यान गएको पाइदैन् । िसंगो बस्ति नै खतरामा छ यो कुरा यहाका मानिसहरुलाई राम्ररी थाहा पनि छ । तर उनीहरुसँग यो ठाउँ छोड्नलाई अर्काे सहज विकल्प छैन । गाउँका ८२ घरधुरीलाई सुरक्षित ठाउँमा सार्न ठूलो आर्थिक श्रोत आवश्यक हुन्छ । दिनहँु ज्यामि काम गरेर जीविका चलाउने यहाँका समुदायको लागि यो काम आकाशको फल आँखा तरी मर भन्ने उखान जस्तै हुन्छ । यहाँका प्रकोप पिडित मानिसहरु सहयोगको याचना गर्दै जिल्लाका सरकारी निकायमा धेरै पटक धाए । तर उनीहरुको कुरा कतैपनि सुनुवाइ भएन । तसर्थ उनीहरु ज्यानै जोखिममा राखेर भए पनि पहिरो मुनीको यो बस्तिमा बस्न बाध्य छन् । कुरा करिव एक बर्ष अघि अर्थात् २०६३ साल साउन महिनाको हो । बर्षादको समय भएपनि पानी परेको थिएन । दिनभरी कामको चटारोले थाकेका स्थानीय बासिन्दा घरधन्दाको काम सकेर मस्त निद्रामा थिए । रातको करिव १२ बजे अचानक पहिरो आयो । पहिरोले दुइवटा गोठ र त्यहा सुतिरहेका १० जना मानिस सहित सम्पूर्ण चौपाया बगाउछ । न कुनै भारी बर्षा न भू कम्प न त पहिरोका कुनै संकेत नै । यसरी मध्य रातमा अचानक आएको पहिरोले केहि छिनमै गाउँको स्वरुप नै विगारीदिन्छ । आफन्त गुमाउनुको पिडा त छदैछ । त्यसमाथि पनि एकबर्षसम्म पहिरोको रोकथामका लागि सरकारी र गैरसरकारी निकाय कतैवाट पनि सहयोग नपाउदा चै घोर्मुबासिको जीवन प्रतिको मोह नै सकिएको छ । यो पहिरोका कारण तीन घरधुरीले अफना परिवारका सदस्य गुमाउनु पर् यो । गाउँमा रहेको ३ किलोवाट क्षमताको विधुत गृह सहित करिव ७४ लाख रुपैया बराबरको धनसम्पति क्षति भयो । घोर्मू जस्तै रसुवाका धेरै गाउँहरु पहिरोको प्रकोपमा छन् । केहि बर्ष अघि गरिएको एक अध्ययनले रसुवामा भू कम्पको केन्द्र विन्दु रहेको देखाएको छ । यहि कारण पनि यो जिल्ला पहिरोको प्रकोपका हिसावले संवेदनशिल मानिन्छ । तसर्थ यो जिल्लामा पहिरो रोकथामको लागि विशेष कार्यक्रम नै संचालन गरिनु पर्ने आवश्यकता छ । मुलुकमा प्रकोपका क्षेत्रमा काम गर्ने दर्जनौ राष्ट्रिय र अन्र्तराष्ट्रिय स्तरका संघ सस्था रहेका छन् । यीनिहरुले बर्षेनी प्रकोपका विरुद्धमा ठूलो धनराशी खर्च गरिरहेका छन् । तर घोर्मूका यी मानिसहरुको घाउमा मलम लगाउने काम कतैबाट पनि हुन सकेको छैन । यतिका जनधनको क्षति हुँदा पनि जिल्लाका सरकारी निकाय सहित ती सबै गैरसरकारी संघ सस्थाहरु यी घटना प्रति मुक दर्शक भएर बसिरहे । फेरी बर्षादको समय शुरु हुन लागेको छ । एक बर्ष अघिको त्यो हृदयविदारक घटना सेलाउन पाएको छैन । यो बस्ति र यसमा आश्रित मानिसहरुलाई सम्भावित दूर्घटनाबाट जोगाउन विशेष पहल नर्गर्ने हो भने कतै यो सुन्दर बस्ति अनि यी निरिह मानिसहरु फेरी पनि समाचारका हेडलाइन बन्ने त होनन्