छायाँमा गृह श्रमिकका सवाल

"२४ वर्षिय दुर्गा भटराई गृह श्रमिक हुन् । उनी दिनमा ६/७ घण्टा सम्म काम गर्छिन र पनि उनले करिव ३० रुपैयाको हाराहारीमा आम्दानी गर्छिन ।"

दैनिक ७/८ घण्टा काम गर्ने मानिसले कति आम्दानी गर्ला १५० वा त्यो भन्दा पनि बढि अथवा न्युनतम ज्याला नै पायौ भने पनि १०० रुपैया त पक्कै आम्दानी गर्छ भन्ने हामी अनुमान गर्न सक्छौ । तर हामी यो अनुमान सबैका हकमा भने लागु हुदैन । खास गरि गृह श्रमिकहरुको सवालमा त यो अनुमान सरासर गलत सावित हुन्छ । दैनिक ७ र८ घण्टा काम गर्दा पनि गृह श्रमिकले मुस्किलले रु ५० रुपैया सम्म आम्दानी गर्छन । २४ वर्षिय दुर्गा भटराई गृह श्रमिक हुन् । उनी दिनमा ६/७ घण्टा सम्म काम गर्छिन र पनि उनले करिव ३० रुपैयाको हाराहारीमा आम्दानी गर्छिन । उनी आफ्ना श्रीमान् र २ छोरीका साथ काठमाडौको चावहिलमा रहेको सुकुम्वासी वस्तिमा बस्छिन् । आम्दानीका अन्य सहज विकल्प नभएकोले धेरै परिश्रममा थोरै आम्दानी भए पनि दुर्गा उन कात्ने काम गर्दै आईरहेकी छिन । आर्थिक अभावका कारण समस्यापुर्ण बनेको यीनको जीविकामा अन्य वग्रेल्ती समस्या पनि छन् । दुर्गा जस्तै घरमै वसेर विभिन्न काममा लाग्ने गृह श्रमिकहरुको संख्या नेपालमा करिव २० लाखको हाराहारीमा रहेको अनुमान गरिएको छ । तर यति ठुलो संख्यामा रहेका गृह श्रमिकहरु श्रमका न्युनतम अधिकारबाट समेत विाचत छन् । उच्च श्रम न्युन ज्याला र सामाजिक सुरक्षाको प्रत्याभुति नहुदा उनीहरुको जीवन कष्टकर बनेको छ । गृह श्रमिकमा करिव ७० प्रतिशत महिला छन् । यसमा पनि दलित र जनजाती समुदायकॊ उपस्थिती करिव ७१ प्रतिशत छ । यसलाई हेर्दा गृह श्रमिकमा पनि महिलाहरुको अवस्था झनै दयनिय छ । उनीहरु विभिन्न कारणले अधिकार प्रयोगबाट बिाचत छन । गृह श्रम अर्थतन्त्रको अनौपचारिक क्षेत्रमा पर्छ । तर पनि अनौपचारिक क्षेत्रका अन्य श्रमिक सरह उनीहरुले अधिकारको अनुभूति गर्न सकेका छैनन् । यतिमात्रै होईन उनीहरुका सवालमा स्पष्ट ऐन र नीतिको समेत कमी छ । श्रमिकहरुका अधिकारका लागि वकालत गर्ने विभिन्न श्रम संगठनले समेत गृह श्रमिकका मुद्धालाई उचित रुपमा उठान गर्न सकिरहेका अवस्था छैन् । तर पछिल्लो समयमा देखिएका केही सकरात्मक पहलले गृह श्रमिक पनि अब अर्थतन्त्रको मूल प्रवाहमा आउलान भन्ने आशा भने गर्न सकिन्छ । सरकारले श्रमिकहरुका लागी बनाएको ऐनमा न्युनतम ज्यालादर पनि तोकिएको छ । जस अनुसार श्रमिकले मासिक न्युनतम ३३ सय रुपैयाँ सम्म ज्याला पाउने उल्लेख छ । तर गृह श्रमिकको सवालमा यो ऐन पनि मौन छ । दुर्गा जस्तै दैनिक २८ रुपैयाँ अर्थात महिनाभरि श्रम गर्दा सरदर ८४० रुपैया मात्रै आम्दानी गर्ने गृह श्रमिक पनि यहा धेरै छन् । उनीहरुलाई पनि श्रमको निश्चित दायरामा ल्याउनु पर्ने आवश्यकता छ । शिक्षा स्वास्थ्य र सामाजिक सुरक्षा जस्ता कुरामा उनीहरुको पनि सर्बसुलभ पहुच हुनुपर्छ । तब मात्र हामीले कल्पना गरेको समावेशी समृद्ध र विभेदमुक्त नयाँ नेपालको निर्माण सम्भव छ । यसका लागि तपाई हामी सबैको समान सहयोग र हातेमालोको खाँचो छ ।